De kracht van links

De vraag van de week in De Standaard luidt deze week 'Wat kunnen linkse partijen doen om het tij te keren?' Op het forum valt een amalgaam aan antwoorden te lezen waaruit blijkt dat veel mensen eigenlijk niet weten wat wordt bedoeld met politiek links en rechts. De verwarring heeft vooral te maken met het dooreenhaspelen van economische en ethische kwesties.

Het verschil tussen links en rechts is in principe nochtans heel eenvoudig: wie economisch links is, vindt dat de overheid moet ingrijpen om de economie in goede banen te leiden. Dit kan gaan over uitkeringen voor wie niet mee kan in de economie, maar ook over bijvoorbeeld landbouwsubsidies. Wie economisch rechts is, is van mening dat de overheid zich zo weinig mogelijk moet bemoeien met de economie. De 'onzichtbare hand' zal de economie in goede banen leiden, bemoeienissen van de overheid zijn meestal nefast voor de economische groei en het concurrentiewezen.

Ethische kwesties hebben niets met de economische polen links en rechts te maken. Iemand kan ethisch progressief of ethisch conservatief zijn, of er ergens tussenin. Wie tegen abortus is, is ethisch conservatief, wie voor het homohuwelijk is, is ethisch progressief.

Wat migratie betreft, gaat de tweedeling tussen links en rechts al helemaal niet op. Iemand die economisch rechts is, kan in principe niets tegen migratie hebben als dit een automatisch gevolg van de economie is. Iemand die links is, en dus vindt dat de overheid moet ingrijpen in de economie, kan in principe net wel zeggen dat migratie aan banden moet worden gelegd of net moet worden gestimuleerd, afhankelijk van de economische noodzaak.

Een economisch rechtse partij kan dus perfect voorstander zijn van het homohuwelijk of migrantenstemrecht (als de migrant als logisch gevolg van de economie hier is komen wonen, werken en belastingen betalen), terwijl een economisch linkse partij tegen abortus en migratie kan zijn. In Vlaanderen zijn alle linkse partijen ethisch progressief en ze staan allemaal positief tegenover migratie, andere culturen en godsdiensten, hetgeen waarschijnlijk het beeld heeft doen ontstaan dat links gelijk is aan ethisch progressief en tolerant. Dat dit niet altijd zo is mag blijken uit andere linkse regimes zoals het stalinisme.

Wanneer een partij zichzelf natuurlijk bestempelt als 'links-liberalen' kan dit niet anders dan de verwarring in de hand werken. Liberaal zijn betekent dat je de economie zoveel mogelijk vrij laat, dus dat de overheid er zich zo weinig mogelijk mee bemoeit. De combinatie 'links-liberaal' is daarom mijns inziens een contradictio in terminis. Ik vermoed dat Spirit voorstander is van een kapitalistisch systeem waarbij maatregelen genomen worden voor mensen die niet meekunnen in deze economie. Maar de benaming 'links-liberaal' vind ik dan wel bijzonder slecht gekozen. Wie deze benaming wel kan verdedigen is bij deze vrij om dit te doen!

Wat moet links nu doen om het tij te keren? Een pasklaar antwoord valt hier niet op te geven. Wat we zeker niet moeten doen, is zoals iemand op het forum zei 'rechtser worden'. Dan kunnen de linkse partijen net zo goed ophouden te bestaan. De linkse eis dat de overheid moet ingrijpen in de economie om deze bij te sturen, heeft alles te maken met solidariteit. Solidariteit met de mensen om ons heen, die niet meekunnen in een kapitalistische economie waarin iedereen zich zelf maar moet trachten te redden. Solidariteit met mensen in derdewereldlanden, omdat zij door decennialange uitbuiting, beroving van hun grondstoffen of slechte ecologische omstandigheden niet de mogelijkheid hebben om mee te draaien in de kapitalistische economie. En solidariteit met de mensen die na ons komen, want als we nu de aarde opsoeperen blijft er voor hen niets meer over. Dit is de groene invulling van het begrip 'economisch links'.

Wat de linkse partijen in Vlaanderen zeker niet moeten doen, is elkaar bevechten en van elkaar stemmen proberen te verwerven. De uitdaging ligt erin om samen, niet in kartel maar als een links front waarin elke partij zijn eigen identiteit bewaart, met gefundeerde argumenten, de luchtbel van partijen als het Vlaams Belang of Lijst Dedecker te doorprikken. Want deze partijen zullen met hun rechts economisch gedachtegoed geen antwoord kunnen bieden op de 14 % armen in België, op de stijgende levensduurte of op de vastgoedprijzen die al enkele jaren de pan uit swingen.

Bedenkingen bij de verkiezingsuitslagen

Met een verkiezingsuitslag van 6% behaalt Groen! 4 zetels in de Kamer, 1 rechtstreeks verkozen zetel in de Senaat en 1 Gemeenschapssenator. Dat is niet slecht als je er rekening mee houdt dat Groen! sinds 2003 geen verkozenen had in het Federaal Parlement. Maar bij de Vlaamse verkiezingen in 2004 en de gemeente- en provincieraadsverkiezingen in 2006 lag het percentage voor Groen! veel hoger. We behaalden toen 7,6 %. Zagen de Groen!-kiezers het niet zitten dat Groen! een klimaatminister zou leveren? Of stemden de mensen die twijfelen tussen Groen! en Sp.a op het laatste moment voor deze laatste partij omdat ze dachten dat Groen! het sowieso wel goed zou doen?

Uit de uitslagen blijkt in elk geval dat Groen! en Sp.a toch geen communicerende vaten zijn: het verlies van de Sp.a is veel groter dan de winst voor Groen! Links verliest in totaliteit. Vinden de linkse kiezers Groen! en Sp.a niet links genoeg meer? Als dit het geval was, dan zouden de linksere partijen PvdA en CAP een hogere score gehaald hebben. Samen behalen deze nu nog geen 1% op nationaal vlak (0,9), en slechts 1,3 % op Vlaams niveau. Het protest tegen het generatiepact (met als politieke partijen CAP, PvdA en Groen!) wordt niet weerspiegeld in de resultaten bij de verkiezingen. In tegendeel, de partij die pleit voor een generatiepact II dat nog veel verder gaat dan het huidige, behaalt een monsterscore: het kartel CD&V- NVA behaalt maar liefst 29,6%.

Heeft Vlaanderen dan een ruk naar rechts gemaakt? Op het eerste zicht lijkt dat zo te zijn, met een centrumrechtse partij als grote winnaar, een rechtse Dedecker als grote verrassing en een stagnerend extreem-rechts Vlaams Belang. Wie de score van Dedecker en VB samentelt (6,5 + 19), ziet dat die niet veel verschilt van de score van het VB in 2004: 24, 2%. Wel gaan VB en Dedecker samen er nog altijd op vooruit met 1,3%.

Toch denk ik niet dat dit per se duidt op een 'ruk naar rechts'. Het heeft er meer mee te maken dat het linkse verhaal moeilijk is. Zoals Vera Dua gisteren zei op Ter Zake, heeft links een moeilijk verhaal, terwijl de oplossingen die rechts biedt, erg simpel zijn. Waar rechts bijvoorbeeld zegt dat je boefjes maar in de gevangenis moet steken, en ze zelfs niet vervroegd mag vrijlaten, zegt links dat je moet kijken naar de oorzaken van hun ontoelaatbaar gedrag, en dat je die moet aanpakken. Dat is natuurlijk een werk van veel langere adem en is moeilijker aanvaardbaar voor iemand die zelf bestolen werd. Waar rechts zegt dat werklozen profiteurs zijn die er maar voor moeten zorgen dat ze werk vinden, door desnoods om het even welke job te aanvaarden, zegt links dat mensen het recht hebben om een job uit te oefenen waarin ze zich thuis voelen. Ook dit is moeilijker aanvaardbaar voor de 'hardwerkende Vlaming' die van zichzelf vindt dat hij zoveel belastingen moet betalen.

Wat dan nu? Ik denk dat het tijd is voor links om zich te bezinnen over zijn rol in de samenleving. Dat kan het best binnen een oppositie. Van daar uit kan links de rechtse regering wijzen op de gevolgen van hun beleid voor de zwakkeren in de samenleving. Het is dan te hopen dat de regering er oor naar zal hebben.

Maar veel belangrijker nog zal het signaal naar de samenleving toe zijn. Links moet vanuit de oppositie de wanverhoudingen in de samenleving duidelijk aan de kaak stellen, en de bevolking daarop wijzen. Als de meerderheid van de samenleving echt rechts is, zal ze vinden dat de zwakkeren in de samenleving zelf schuld zijn aan hun situatie. Maar als de meerderheid van de samenleving toch over een rechtvaardigheidsgevoel beschikt, zal ze het onrecht aanklagen, op straat en/of in haar kiesgedrag.